ABC modeli, yaşadığımız olay, düşüncelerimiz, duygularımız ve davranışlarımızın arasındaki ilişkiyi inceleyen bilişsel davranışçı terapide kullandığımız bir yöntemdir. ABC modelini oluşturan üç bileşeni inceleyelim. ABC modelinde A, kişinin başına gelen olayı; B, kişinin o olayı algılaması ve yorumlaması sonucu zihninde oluşan olumlu, nötr ve olumsuz düşünceleri; C ise bu yorumlama sonucu verdiğimiz duygusal, davranışsal ve bedensel tepkileri temsil eder. Bir olayı veya durumu olumsuz veya kötü olarak algıladığımızda öfke, korku, hüzün veya gerginlik gibi duygular yaşarız. Aynı zamanda yaşadığımız bu duygularla bağlantılı davranışlar sergileriz. Örneğin; kötü bir olay başımıza gelirse ağlarız veya bağırırız. Tam tersine, bir olayı iyi olarak yorumlarsak da kendimizi neşeli hissederiz. Bu hisle birlikte güleriz ve eğleniriz. Başımıza gelen olayla ilgili nötr bir yorumda bulunursak, o zaman davranışlarımız değişim göstermez ve durağan kalır. Peki aynı olaya herkes aynı tepkileri mi gösterir?
Aynı Olay Farklı Tepki…
Aynı olay veya durumu yaşayan herkes aynı tepkileri göstermez. Ancak genellikle yaşadıkları olayı olumsuz yorumlayan kişiler herkesin o olayı aynı şekilde yorumladığını düşünebilirler. Yazımızın kalanına bir örnek üzerinden devam edelim. Sercan, çevresinde oldukça öfkeli ve gergin biri olarak tanımlanmaktadır. Sercan ise öfkeli tepkiler verdiğini ancak başına gelen olaylar karşısında herkesin aynı tepkileri göstereceğini düşünmektedir. Sercan işten çıkıp eve dönecektir ancak trafik çok yoğun seyretmektedir. Bir anda arkadan gelen bir aracın önüne kırdığını gören Sercan çok sinirlenmiş ve aracından aşağı inerek sürücüye yumruk atmıştır. Bu durumu karakolda açıklarken diğer sürücünün önüne geçmesinin kendisine yönelik bir hakaret olduğunu söyler. Kimsenin kendisinin hakkını yiyemeyeceğini belirtir. Bu durumda birçok kişi diğer sürücünün Sercan’ın önüne geçmesinin Sercan’ın öfkelenmesine yol açtığını düşünür.
Yorumlamamız Bizi Biz Yapan
Peki bu olaya maruz kalan herkes Sercan gibi öfkelenir ve sürücüye yumruk atar mı? Bu soruya cevabımız hayır olacaktır. Duygularımız ve davranışlarımızı belirleyen şey yaşadığımız olay değil o olayı nasıl yorumladığımızdır. Örneğin; Sercan’da öfke duygusuna ve yumruk atma davranışına sebep olan olay bir diğer sürücüde öfke duygusuna sebep olmayabilir. Öfke duygusu yaşanmadığı için de öfkeye uyumlu olan şiddet davranışı da görülmez. Sercan’ın başına gelen bu olay başka bir sürücü tarafından nötr şekilde yorumlanır ve dolayısıyla kişinin o anda sergileyeceği davranış da değişmez. Diğer bir sürücü önüne geçen aracın içinde belki bir hasta olabileceğini ve hastaneye yetişmek zorunda oldukları için önüne geçtiklerini düşünebilir. Bu şekilde bir yorumlama da olumsuz duygu ve davranışlara sebep olmaz.
Olumsuz Düşünceleri Değiştir
ABC modeline göre kişinin öfke duygusunu ve şiddet davranışını değiştirmenin yolu olumsuz düşüncelerini değiştirmekten geçer. İçinizden neden yaşadığımız olay veya durumu değiştirmiyoruz diye düşünenler olabilir ancak yaşadığımız her olaydan uzak durabilmek mümkün müdür? Örneğin; trafikte saygısız davranışlar sergileyen sürücüleri kişisel olarak toplumdan uzaklaştırabilir miyiz? Elimizde bu güç olmadığına göre duygu ve davranışı değiştirebilmemiz için olayları yorumlama ve algılamamızı değiştirmemiz gerekmektedir.