Çocuğunuza kural koymanız onun geleceği açısından oldukça önemlidir. Bazı ailelerin kural koyma konusunda sorun yaşadığı bilinmektedir. Kuralların uygunluğu, ebeveynlerin kurallara uyarak rol model olup olmadığı, kuralların denetimi, yaptırımlar vb. etkenler çocuğun kurallara uyma başarısını etkiler. Çocuğun kurallara uyması için birçok etken mevcuttur ancak bu etkenleri olumlu hale getirmek de ebeveynlerin sorumluluğundadır. Kuralların geliştirilebilmesi için çocuklarınıza yol gösterebileceğiniz üç yol vardır.
Öğreterek Kural Koymak
Ebeveynler çocuklarına basitten karmaşığa birçok beceriyi öğretebilirler. Örneğin; aile üyeleri çocuğa odasını temizlemeyi öğretebilir. Benzer şekilde, ebeveynler çocuklarına kuralları da öğretebilirler. Kurallarla alakalı ilkeler açık ve net olmalıdır. Ayrıca gündelik hayatla alakalı ve çoğunluğu somut şeylerdir. Dolayısıyla somut kavramları da rahatlıkla odasını temizlemeyi öğrettiğiniz gibi öğretebilirsiniz. Çocukla konuşurken kural veya sınır kelimelerini kullanmaktan geri durmayın. Örneğin; bağırmama kuralını öğretmenize rağmen yine de şiddeti arttırarak bağırmaya devam ediyorsa kuralı değiştirmeyin ve geri adım atmayın. Bunun yerine eğer bağırmaya devam ederse o günkü internet kullanım hakkını kaybedeceğini belirtin. Çocuğa kural öğretirken kendi tutum ve davranışlarından sorumlu olduğunu mutlaka belirtin. Örneğin; kendi odasını temizlemenin kendi sorumluluğunda olduğunu öğrenmeli ve bunu kabul etmelidir. Bu sayede çocuk herhangi bir eyleminde başarısız olduğunda bu başarısızlığı başkalarına atfedemez. Çocukların farklı yaş gruplarında edinmeleri gereken farklı kurallar vardır.
0-12 Ay
Henüz bebek sorumluluk verilecek ya da kural koyulacak kadar donanıma sahip değildir. Bu nedenle bu dönemde annenin bebeği koruması, onu doyurması ve gereksinimlerini karşılaması gerekir. Bu sayede bebek temel güven duygusunu geliştirir ve annesiyle olumlu bir bağ kurabilir. Bu yaş aralığında sınırların ve koyulan kuralların çok az olması gerekmektedir. Bebeğin kendisini güvende hissetmesi için annesinin onun gereksinimlerini karşılamasına ihtiyacı vardır.
1-3 Yaş Arası
Bu yaş aralığında ise çocuk henüz sınırların ve kuralların neden koyulduğu üzerine fikir sahibi olmayabilir ancak bu her isteklerinin sınırsız yerine getirileceği anlamına da gelmemelidir. Bu yaş aralığında çocuklar en azından hayır kelimesini duyduklarında bu söze uyulması gerektiğini öğrenebilirler. Eğer ebeveynlerinin hayır kelimesine itiraz ve isyan ederse de bu isyanın nelere sebep olabileceğini anlayacak kadar donanıma sahip olmuşlardır.
3-5 Yaş
Artık bu yaş aralığındaki çocuk sorumluluk alma davranışının neden sergilenmesi gerektiğini anlayabilecektir. Eğer sorumluluk almaz ise bu durumun ne gibi sonuçlar doğuracağını da anlayabilecek bilişsel yapıya sahip olabilir. Kendisinden büyüklere nasıl cevap vereceğini ve saygı çerçevesinde görüşlerini belirtmeyi öğrenebilirler. Bu kavramlar çocuğa koyulacak sınırların bu dönemde temelini oluşturabilir. Bu yaş aralığındaki çocuklar eğer kurallara uymuyorsa elindeki bazı hakları kaybedeceğini öğrenmelidir. Örneğin; odasını temizlemeyi reddediyorsa o günkü eğlenceli aktivitenin gerçekleşmeyeceğini bilmelidir.
6-11 Yaş
Artık çocuğa koyulan kuralların çerçevesi genişlemiştir çünkü çocuk artık okula gitmeye başlamıştır. Ailesine ve arkadaşlarına ayıracağı zamanı dengelemesi oldukça önemlidir. Mutlaka bu alanda bir kural koyulmalıdır. Ev ödevlerinin eksiksiz yapılması ve okulda arkadaşlarıyla olan ilişkiler de kurallara dahil edilmelidir. Aynı zamanda artık çocuk zamanını idare etmeyi öğrenmeli ve parasının kontrolünü de kendi tutmalıdır. Okula giderken verilecek harçlığı harcaması durumunda o hafta içerisinde bir kez daha harçlık verilmeyeceği kuralı oturtulmalıdır. Eğer bu kurallara uyulmaz ise o zaman arkadaşlarıyla vakit geçirme ve evdeki faaliyetlerden yararlanma konusunda bazı kısıtlamaların söz konusu olabileceği belirtilmelidir.
12-18 Yaş
Artık çocuğunuz eski çocuk değildir. Fırtınalı bir döneme giriş yapılmaktadır. Bu dönemle birlikte artık siz çocuğunuzu yönetemeyeceksiniz ancak onu etkileyebilirsiniz. Onun değer yargılarını geliştirmesine, yaşama dair uzun vadeli hedefler koymasına ve zarar vermeyecek ilişkiler kurmasına yardımcı olmalısınız. Ona dikta ile hükmetmeniz durumunda asla ve asla başarılı olamazsınız. O artık kendisini özgür bir birey gibi hissetmektedir ancak özgürlük sorumlulukların karşılanması durumunda yaşanabilir. Bu cümleyi evin en görünür yerine asabilirsiniz. Bu yaştaki ergen bu sözü her gördüğünde özgürlüklerin de sınırsız olmadığını ve bir bedeli olduğunu anlamalıdır.
Örnek Olarak Kural Koymak
Örnek olmak ile öğretmek birbirinden çok farklı eylemlerdir. Öğretirken öğüt verir gibi yaklaşabilirken örnek olurken çocuğa rol model kimliğinizle yaklaşırsınız. O sizin sergilediğiniz davranışları gözlemler ve uygularlar. Şimdi bir örnek vererek bu durumu anlatalım. Ergenliğe girdiği dönemde sigara içerken yakaladığınız oğlunuza sigaranın zararlarını anlatıyorsunuz. Sigara kullanımının ölümcül sonuçları olduğunu belirtiyorsunuz ancak oğlunuzdan mantıklı bir çıkış geliyor. “Baba madem o kadar zararlı, sen niye içiyorsun “. Çocuk rol modeli gördüğü babasına çok mantıklı bir soru sormuştur. Eğer örnek olarak kural koymak istiyorsanız o zaman ilk önce sizin o kurala uymanız gerekmektedir. Eğer ebeveyn kurala uymaz ise, çocuğun uyması da beklenemez.
Bazı kurallar ise uygulanması açısından yetişkin ve çocuk arasında farklılıklar gösterebilir. Örneğin; bir çocuğun gün içinde internette geçireceği süre ile ebeveynlerinin geçireceği süre aynı olmamalıdır. Bu ayrımların nedenleri çocuğa detaylı olarak anlatılması gerekir. Neden internete girme süresinin kısıtlandığı detaylı ve net bir dille açıklanmalıdır. Bazı kurallar ise aile üyelerinin hepsi tarafından aynı derecede karşılanmalıdır. Örneğin; yaşı ne olursa olsun ailedeki tüm bireylerin herhangi bir şey hakkındaki fikirleri önemlidir. Ancak bazı ebeveynler çocuklarının fikirlerini beyan etmesine izin vermez veya onların fikirlerini küçümserler. Bu kesinlikle yanlış bir ebeveyn yaklaşımıdır ancak aynı zamanda bir kural ihlalidir de. Ailede herkesin eşit şekilde kurallara uyması gerekeceği alanlardan biri de fikir beyan etme kuralıdır.
Çocuğun İçselleştirmesi Yoluyla Kural Koymak
Bu yöntem ile çocuğunuza öğreterek kural koymaz, kuralı onun hayatının bir parçası haline getirmesini sağlayarak kural koyarsınız. Çocuklar bir şeyi ya öğretim yoluyla ya da deneyerek öğrenirler. Bunu bir örnek üzerinden açıklayalım. Çocuğunuza belli bir miktar harçlık vereceksiniz ve bir hafta boyunca bu harçlıkla istediğini alma hakkını kazanacak. Parasını ayarlama sorumluluğu kendisinde olacak. Birinci durumda ebeveynler çocuğa parasını kontrol etme kuralını bizzat kitabi dille anlatarak yardımcı olacaklar. Parasını dengeli şekilde harcamazsa ilk günden parayı bitirebileceğini belirtiyorlar ancak çocukların büyük kısmında bu öğütler başarısızlıkla sonuçlanıyor. Ebeveynlerin nasihatleri çocuğun bir kulağından girip bir kulağından çıkıyor.
İkinci durumda ise çocuk deneyimleyerek kurala uymayı öğreniyor. İlk gün bir haftalık harçlığıyla kendisine bir kıyafet alıyor ancak iki gün sonra çok beğendiği bir oyuncağı alacak parası kalmıyor. İlk başta bu kurala ağlayarak isyan etse ve ebeveynlerinden para istese de ebeveynlerin kararlı duruşu sayesinde parasını ilk günden harcamaması ve açgözlü davranmaması gerektiğini anlıyor. Tüm bunları okuduktan sonra, hangi kural koyma yöntemi sizce etkili? Ebeveyn olarak siz hangisini uygulardınız?