Konsantrasyon, dikkat, dürtü kontrolü ve hareketlilik alanlarındaki sorunlarla karakterize olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde en sık görülen sorunlardandır. Hiperaktivite kişinin davranışlarını etkiler ve genel olarak alışılmadık veya anormal derecede aktif olma durumudur.
DEHB genellikle aileler tarafından erken yaşlarda fark edilebilir ve çocuk okula başladığı zaman çok fazla belirgin bir halde kendini gösterir. Dikkat eksikliği, kişinin bir durum üzerindeki dikkatinin yoğunluğunun ve süresinin yaşıtlarına oranla düşük olması olarak tanımlanabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu görülen bireylerde hem dikkat eksikliği hem de hiperaktif davranışlar gözlemlenmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu henüz bebek anne karnındayken ortaya çıkar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu; odaklama ve sürdürme ile ilgili problemlerdir. Dikkat sorunu olan çocuklarda yoğun dikkat gerektiren işlerden kaçınma, karşısındakini dinleyememe ve uzun süre bir işe odaklanamama problemi çokça görülmektedir. Çocuk, dış uyaranlardan çok fazla etkilenir ve anında yeni bir işe başlamak ister.
Dikkat eksikliği ve hiperaktive bozukluğu çocukluk döneminde en çok rastlanan bozukluklarından biri olmaktadır. Okulda ve evde dikkatlerini toplamakta güçlük çekerler, çünkü önemli önemsiz duyumları ayırt etmekte zorlanırlar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireyler fazlaca hareketlidirler. Planlı çalışamazlar ve davranışları organize edemezler. Genellikle, sonuçlarını ve sonunu düşünmeden eyleme geçerler.
Tehlikeyi kestiremezler ve birçok kez kazalara maruz kalırlar. DEHB sorununa sahip olan kişiler, bir görevi tamamlamakta, bir duruma konsantre olmakta ve uzun süre aynı yerde oturmakta zorluk çekerler. Toplumda ortalama % 5-10 gibi fazla bir oranda görülmektedir. DEHB çocukluktan başlar ve önemli oranda (%60-70) yetişkinliğe kadar devam eder. Dikkat eksikliğiyle hiperaktivite birlikte görülebilir. Bu duruma ise Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu denir.
Dikkat Eksikliğinin Temel Sebepleri Nelerdir?
Yapılan tüm araştırmalara ve çalışmalara rağmen DEHB’nin nedeni kesin olarak bulunabilmiş değildir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bulunan bireylerin beyin yapısında da birçok çalışma, araştırma yapılmıştır. Yapılan çalışmaların sonucunda bir takım farklılıklar bulunsa da net bir kanıya bulunmak mümkün olmamıştır. Dikkat eksikliği, anne- babanın veya öğretmenlerin davranış, tutum hatalarından dolayı ortaya çıkmaz.
Şeker veya tüketilen diğer gıdalar dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna neden olmaz. DEHB nörobiyolojik bir hastalıktır ve genetik nedenli oluşmaktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ailelerde kalıtımsal olma eğilimlidir. Anne veya babasından birisinde DEHB bulunan çocukların DEHB geliştirme yüzdeleri diğer kişilere göre daha yüksek olmaktadır. Aynı zamanda rahatsızlığın kardeşte de bulunup, gelişme ihtimali diğer popülasyona göre daha yüksektir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun 3 Farklı Türü
- Dikkat eksikliğinin ağır olduğu tür: Dikkat eksikliğiyle ilgili belirtiler ön plandadır. Dürtüsellik ve aşırı hareketlilik ya yoktur ya da önemli derecede yoğun değildir.
- Aşırı hareketliliğin ve dürtüselliğin ağır olduğu tür: Dürtüsel davranışlar ve aşırı hareketlilik ön plandadır. Dikkat eksikliği belirtileri vardır, fakat önemsenecek derecede yoğun ve şiddetli değildir.
- Birleşik tür: Hem aşırı hareketlilik, hem de dikkat eksikliği – dürtüsellik belirtileri tanı alacak kadar yoğundur. En fazla görülen tür birleşik türdür.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri
Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu belirtileri arasında en fazla görüleni çocuğun okul başarısında gözle görülür oranda düşme yaşanmasıdır. Çocuk derste dikkatini toplayamaz ancak toplasa dahi dikkatini koruma noktasında zorluklar yaşar. Çocukların bu süreçte kendi dünyasına kapanma ve hayallere dalma gibi durumları olabilmektedir.
Ayrıca bu durum sadece çocuklarda değil yetişkinlerde de görülebilmektedir. Dikkat sorunu görülen kişiler organizasyonlarda sorunlar yaşar ve detaylara dikkat edemezler. Ayrıca verilen görevlere uyum sağlamada güçlük çekerler. Günlük rutin işlerini dahi bitirmekte sorun yaşayabilmektedirler.
Dikkat eksikliğine hiperaktivite eklendiğinde ise kişi aynı yerde uzun süreli sabit oturamaz veya duramaz. Bu kişiler karşılarındaki insanların konuşmalarını bitirmelerini bekleyemez ve çok fazla konuşurlar. Beklemesi gereken durumlarda ise önemli sıkıntılar yaşarlar. Çocuklarda hiperaktivite halini sürekli koşma ve zıplama gibi aşırı hareketli davranışlar şeklinde görebiliriz.
Yetişkinlerde görülen hiperaktivite ise sürekli bir işten diğer bir işe geçme halindedir. Bu kişiler işlerini genellikle tam olarak bitiremezler. Bir diğer önemli belirti ise dürtüselliktir. Dürtüsel kişi yaptığı eylemin sonucunu düşünmeden ani hareketler sergilemektedir. Dürtüsellik dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile birlikte en sık görülen davranış özellikleri arasındadır.
DEHB bulunan kişi dikkatini sabit bir noktaya toplamakta zorluk çeker. Topladığında ise dikkati kısa sürede ve kolaylıkla dağılabilir. Bu nedenle kişi belli bir işle uzun süre uğraşmakta zorluk yaşamaktadır. İşlerini bitirmekte zorlanır ve uğraşmakta olduğu işte çok fazla hatalar yapabilir. Ayrıca organize olmakta sıkıntılar yaşar ve uzun süreli dikkat gerektiren işlerden kaçınır.
Bir çocuğa DEHB tanısını koymak için üç önemli kriter bulunmaktadır.
- Belirtiler 7 yaşından daha önce başlamış olmalı
- Kalıcı, devamlı, sürekli olmalı ve en az 6 aydır devam ediyor olmalı
- Birden daha fazla ortamda görülüyor olmalı (ev, okul, park)
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi
Yukarıda bahsetmiş olduğumuz gibi dikkat eksikliği ve hiperaktivite sebepleri tedaviden önce incelenmelidir. Bireyde neden dikkat eksikliği var veya neden birey hiperaktif? Bunları tespit etmek için çeşitli nöropsikiyatrik ve nörolojik testler bulunmaktadır.
Bu testler yardımıyla dikkat eksikliği neden olur sorusuna yanıt verilir. Yorumsal mı, motor alanında bir eksiklik mi var, içgüdüsel mi yoksa algısal mı? İlaç kullanımına gerek duyulmalı mı?
İşte bu soruların tamamı yanıtını bulur ve daha sonrasında dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavisi başlar. İlaç tedavisi gibi ilaçla birlikte sorun odaklı bilişsel davranışçı terapi de olumlu cevap alınabilen yöntemler arasındadır.
Bilişsel davranışçı terapide tedavinin amacı saptanırken hastaların gündelik yaşamda karşılaştıkları sorunları, problemleri kişiye özel bir şekilde incelemek ve yeni başa çıkma yöntemlerini araştırmak tedavinin önemli parçalarındandır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi, kişinin cinsiyeti, yaşı, bulguları ve var olan diğer hastalıkları doğrultusunda düzenlenir. Dikkat eksikliğiyle birlikte olan hiperaktivite için ise farklı tedavi yöntemleri uygulanılabilir.
İlaçlı veya ilaçsız tedavi yöntemleri olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için genellikle her iki tedavi yöntemi bir arada kullanılır.
Çocuklarda ilaçsız tedavide çocuğun aldığı eğitim ve terapilerin yanı sıra aile eğitimi de gerektirmektedir. Ebeveynlerin tedavi süresince sabırlı ve anlayışlı olması gerekmektedir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bir günde oluşmadığı gibi tedavisi de bir günde sonuçlanmaz. Çocuğun yaptığı davranışları, eylemleri yaramazlıktan değil bir hastalıktan, rahatsızlıktan kaynaklandığını unutmamalıdırlar.
Çocukta dikkatte eksiklik eğitim hayatının başlamasıyla daha belirgin duruma gelmektedir. Okul öncesi zamanda da her şeyden çabuk bıkan ve sıkılan çocuklar, oyunlardan ve oyuncaklardan dahi sıkılıp bir süre sonra onları parçalar.
Okulun başlamasıyla birlikte öğrenmeye ve ödev yapmaya karşı ilgisiz hale gelirler. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu böylece çocuğun akademik başarısını da olumsuz etkileyebilir.
Ebeveyn eğitimi DEHB belirtileri ile başa çıkmayı öğretmeye ve ebeveyni DEHB ile ilgili bilgilendirmeye dayanır. Burada aile ile çocuk arasında daha pozitif ilişkiler kurulması ve negatif davranışları değiştirme, başa çıkma ve etkili annelik-babalık hedeflenmektedir.
Türkiye’de Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hakkında ülkemizdeki yetersiz ve yanlış bilgiler sebebiyle tedavi gecikmiş veya engellenmiş olur. Toplumumuzda ne yazık ki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna bakış açısı çocuğun üstün zekâlı olması, şımarıklık yapıyor oluşu, terbiyesiz davranışları ve tembelliği şeklinde değerlendirilmektedir.
Hatta bazı aileler, çocuklarında görülen belirtileri görmezden gelmekte ve şiddet uygulamaktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu şiddet ile üstesinden gelebileceğiniz bir durum değildir.
Şiddet uygulayan ailelerin amacı şımarıklık yapan çocuklarını yola getirme düşüncesinden kaynaklanır. Yaşanan belirtileri çocuğun bir yanlışı olarak değerlendirip cezalandırmak ailenin ilerleyen yıllarda çok daha ciddi bir takım sorunlarla karşılaşmasına sebebiyet verecektir.
Bazı ebeveynler de çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili yakınmalarının nedeni konusunda birbirlerini suçlamaktadırlar.
“Bu çocuk senin yüzünden bu halde” oldu diyerek birbirini suçlamak aileyi bir çözüme ulaştırmayacaktır çünkü bu bir ebeveyn hatası değil, bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bulunan çocuklarınız ile ilgili kendinizi suçlamamalısınız.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu konusunda özellikle öğretmenlerimizin de bu belirtileri sergileyen çocuklar konusunda daha özenli, bilgili ve farkında olması gerekmektedir.
Bu şekilde, çocuğun bir uzman ile daha erken evrelerde görüşmesi sağlanacak ve böylece dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili tedavi süreci daha kolay ve başarılı geçecektir.
Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Belirtilerini Yanlış Değerlendirmeyelim, Tedaviye Getirelim
- Ona ne söylesem bir kulağından giriyor diğerinden çıkıyor ”
- “Aklı Kaf dağında, çok dalgın benim çocuğum”
- “ Ders çalışmıyor hiç, çok tembel ”
- “ Başladığı bir tane işi bitirdiğini görmedim ”
- “Devamlı hareket halinde, peşinde koşmaktan bıktım”
- “Enerjisi hiç tükenmez, hiç yorulmuyor bu çocuk”
Siz de çocuğunuzla ilgili bu şekilde düşünüyorsanız, bilmelisiniz ki o yaramaz, tembel veya sinir bozucu bir çocuk değil. O DEHB olan bir çocuk. Şimdi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu konusunda tedaviye gelme zamanı.
Şimdi Randevu Alın!
