Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) hem çocuklarda ve ergenlerde hem de yetişkinlerde görülebilen bir ruhsal bozukluktur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite gibi aşırı aktivasyon içeren davranışların birlikte görülmesi ile karakterize bir ruhsal sorun olarak karşımıza çıkar.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavi edilmesi gereken ve kendiliğinden geçmeyen bir psikolojik problemdir. DEHB tedavisi için tıbbi desteğe ek olarak psikolojik yardımın da önemi oldukça büyüktür. Eğer siz de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri yaşıyor ve DEHB tedavisi almak istiyorsanız Mentalium Psikoloji olarak bu süreçte sizin yanınızdayız.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkat ve davranış sorunlarının bir kombinasyonundan oluşan nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB’li çocuklar ve yetişkinler, dikkatlerini sürdürmede, görevleri tamamlamada ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanabilirler.
DEHB’nin iki ana türü vardır: Dikkat eksikliği tipi bulunduran DEHB’li kişiler, dikkatlerini sürdürmekte, görevleri tamamlamakta ve ayrıntılara dikkat etmekte zorlanabilirler. Hiperaktivite ve dürtüsellik tipi DEHB bulunduran kişiler, sakin oturmakta, sırasını beklemekte ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanabilirler. Peki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun belirtileri nelerdir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri olan bireylerin tedavi almadan bu belirtilerden kurtulması mümkün değildir. Bir başka deyişle, DEHB kendiliğinden geçebilen bir ruhsal sorun değildir. Bu noktada profesyonel yardım almak şarttır. Peki hangi DEHB belirtileri sergilendiğinde psikolojik ve tıbbi destek almak artık gereklilik haline gelmektedir?
- Dikkatlerini sürdürmekte zorlanma: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişiler, bir şeye odaklanmakta ve onu uzun süre sürdürmekte zorlanabilirler. Örneğin, sınıfta öğretmenin söylediklerini takip etmekte zorlanabilirler veya bir ödevi tamamlarken sık sık dikkatleri dağılabilir.
- Detaylara dikkat etmeme: DEHB’li kişiler, ayrıntılara dikkat etmekte zorlanabilirler. Örneğin, bir ödevde yanlışlar yapabilirler veya bir işi yaparken önemli ayrıntıları gözden kaçırabilirler.
- Dikkatini kolayca dağıtma: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bulunan kişiler, dikkatlerini kolayca dağıtabilecek herhangi bir şeye dikkatlerini verebilirler. Örneğin, sınıfta bir arkadaşının konuşması veya dışarıdaki bir arabanın gürültüsü dikkatlerini dağıtabilir.
- Uzun süre bir şeye odaklanma: DEHB tanısı olan kişiler, bir şeye uzun süre odaklanmakta zorlanabilirler. Örneğin, bir film izlerken veya bir kitap okurken sık sık dikkatleri dağılabilir.
- Verilen talimatları takip etmekte zorlanma: DEHB teşhisi konulan kişiler, verilen talimatları takip etmekte zorlanabilirler. Örneğin, bir ödevi yaparken verilen talimatları anlamakta veya takip etmekte zorlanabilirler.
- Düzensiz çalışma: DEHB belirtileri olan kişiler, düzenli çalışmada zorlanabilirler. Örneğin, ödevlerini tamamlamak için son dakikaya kadar bekleyebilirler veya bir işi bitirmeden başka bir işe geçebilirler.
- Ödevlerini tamamlamakta zorlanma: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri bulunan kişiler, ödevlerini tamamlamakta zorlanabilirler. Örneğin, ödevlerini zamanında tamamlamakta zorlanabilirler veya ödevlerini tamamlamak için gereken motivasyonu bulamayabilirler.
- Sınıfta öğretmenin söylediklerini takip etmeme: DEHB’li öğrenciler, sınıfta öğretmenin söylediklerini takip etmekte zorlanabilirler. Örneğin, öğretmenin söylediklerini anlayamamakta veya öğretmenin anlattıklarını takip etmekte zorlanabilirler.
- Konuşmaları kesme: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısını alan kişiler, konuşmaları kesmekte zorlanabilirler. Örneğin, bir konuşma sırasında başkalarının sözünü kesebilirler veya kendi düşüncelerini ifade etmek için uygun zamanı beklemekte zorlanabilirler.
- Sık sık hata yapma: DEHB sorunu yaşayan kişiler, sık sık hata yaparlar. Örneğin, ödevlerinde veya testlerinde sık sık hatalar yapabilirler.
- Sakin oturmakta zorlanma: Bu kişiler, sakin oturmakta zorlanabilirler. Örneğin, sınıfta yerinde duramayabilirler veya bir toplantı sırasında ayakta durabilirler.
- Yerinde duramama: Bu tanıyı alan bireyler, yerinde duramayabilirler. Örneğin, sürekli ayakta dolaşabilirler veya sınıfta bir sandalyeden diğerine atlayabilirler.
- Çok hareketli olma: DEHB problemi olan insanlar, çok hareketli olabilirler. Örneğin, sürekli ellerini veya ayaklarını oynatabilirler veya sınıfta sürekli zıplayarak oturabilirler.
- Yerinde duraksama: Bu sorunu yaşayan kişiler, yerinde duraksama eğilimindedirler. Örneğin, bir şey yaparken sürekli hareket halinde olabilirler veya biriyle konuşurken sürekli kıpır kıpır olabilirler.
- Sürekli ayakta dolaşma: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu yaşayan kişiler, sürekli ayakta dolaşma eğilimindedirler. Örneğin, bir sınıfta otururken sürekli ayağa kalkabilirler veya bir toplantı sırasında yerinde duramayabilirler.
- Düşünmeden harekete geçme: DEHB’li kişiler, düşünmeden harekete geçme eğilimindedirler. Örneğin, bir şey yapmadan önce sonuçları düşünmeyebilirler veya tehlikeli davranışlarda bulunabilirler.
- Düşünmeden konuşma: Bu kişiler, düşünmeden konuşma eğilimindedirler. Dürtüsel eylemleri kadar dürtüsel söylemleri de belirgin ve fark edilir düzeydedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisi, bireyin yaşına, semptomlarının şiddetine ve diğer altta yatan koşullara bağlı olarak değişebilir. Bu tedavi hem psikolojik hem de tıbbi destek alınarak gerçekleştirilmektedir.
Yalnızca ilaç tedavisi çoğu zaman tek başına yeterli olmayabilir. Ancak bazı durumlarda tıbbi desteğin uygulanmaması da psikolojik yardımı etkisiz kılabilir. DEHB tedavisinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:
İlaç tedavisi: DEHB’nin tedavisinde en yaygın olarak kullanılan yöntem ilaç tedavisidir. İlaçlar, beyindeki dopamin ve norepinefrin gibi kimyasalları etkileyerek dikkat ve davranışı iyileştirmeye yardımcı olur. İlaç tedavisi, DEHB’nin semptomlarını azaltmada etkilidir. İlaçlar, beyindeki dopamin ve norepinefrin gibi kimyasalları etkileyerek dikkat ve davranışı iyileştirmeye yardımcı olur. Peki DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar nelerdir?
Uyarıcı ilaçlar: Uyarıcı ilaçlar, beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak çalışır. Ritalin, Adderall ve Concerta gibi ilaçlar, DEHB’nin tedavisinde en sık kullanılan uyarıcı ilaçlardır.
Non-uyarıcı ilaçlar: Non-uyarıcı ilaçlar, beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırmaz. Strattera, Kapvay ve Intuniv gibi ilaçlar, DEHB’nin tedavisinde kullanılan non-uyarıcı ilaçlardır. Peki bu ilaç tedavisinin yan etkileri var mı? İlaç tedavisinin bazı yan etkileri olabilir. Uyarıcı ve non-uyarıcı ilaçların yaygın yan etkileri şunlardır:
- Uyku sorunları
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Aşırı gerginlik
- Karın ağrısı
- Baş dönmesi
- Kabızlık
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde biraz önce de bahsettiğimiz gibi tıbbi destek her zaman tek başına yeterli olmayabilir. Burada psikolojik destek devreye girecektir. Psikolojik destek özellikle dikkat dağınıklığı ağırlıklı bazı belirtilerin ve dürtüsel eylemlerin ertelenmesi gibi bazı durumlarda işe yarayabilir.
Psikolojik destek ya da diğer adıyla psikoterapi süreci neleri kapsamaktadır? Psikoterapi, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerini sergileyen kişilerin semptomlarını yönetmelerine yardımcı olabilir. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), DEHB’li kişilerin dikkatlerini sürdürme, görevleri tamamlama ve dürtülerini kontrol etme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu semptomları olan bireyler için eğitim ve destek sağlamak da önemlidir. Okullar, öğretmenler ve aileler, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan öğrencilerin başarılı olmalarına yardımcı olmak için birlikte çalışabilirler.
Psikoterapi, DEHB’li kişilerin semptomlarını yönetmelerine yardımcı olabilir. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), DEHB’li kişilerin dikkatlerini sürdürme, görevleri tamamlama ve dürtülerini kontrol etme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. BDT, DEHB’li kişilere aşağıdaki becerileri öğretebilir.
- Dikkatlerini nasıl odaklayacaklarını
- Görevleri nasıl organize edeceklerini
- Dürtülerini nasıl kontrol edeceklerini
- Çatışma çözme becerilerini
DEHB’li kişiler için eğitim ve destek sağlamak da önemlidir. Okullar, öğretmenler ve aileler, DEHB’li öğrencilerin başarılı olmalarına yardımcı olmak için birlikte çalışabilirler. Okullar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan öğrenciler için aşağıdakileri sağlayabilir.
- Özel eğitim desteği
- Dikkat dağıtıcı unsurları azaltmak için düzenlemeler
- Öğretmenler için eğitim
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde erken müdahale önemlidir. Bu rahatsızlığı olan çocuklar erken yaşta tedaviye başlarsa, semptomlarını yönetmek ve başarılı bir yaşam sürmek için daha iyi bir şansa sahip olurlar. Eğer siz de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı taşıyorsanız, Kadıköy psikolog ekibimizden yardım talep edebilirsiniz.