Sigara bırakmak zor bir süreçtir. Sigara tiryakileri genellikle uzun yıllar süren bir kullanımdan sonra bırakmaya yönelirler. Sigara içme davranışı artık tiryaki için nefes almak, yemek yeme vb. her gün yapılan zorunlu bir eylem haline gelmiştir. Yıllar süren ve sonucunda bağımlılık dediğimiz hastalık ile sonuçlanan bu eylem bir süre sonra bırakılmıştır. Kişinin özellikle ilaç tedavisi ve psikoterapi desteğini eş zamanlı gerçekleştirmedikçe sigara kullanımına geri dönüş için her zaman ciddi bir risk oluşturur. Yapılan araştırmalara göre sigarayı bırakan her 100 kişiden 75’i bir süre sonra tekrar sigaraya dönmektedir. Ayrıca sigara tiryakilerinin ortalama 3 denemeden sonra bırakma konusunda başarı sağlayabildikleri gözlemlenmiştir. 2 yıllık sigaradan uzak kalma döneminden sonra her 100 tiryakinin 80’inin sigarasız yaşamı sürdürdüğünü görmekteyiz. Sigarayı bırakanlar neden tekrar sigara kullanmaya başlar?
Bağımlılık Tedavisi Görmediyse
Sigarayı tek başınıza bırakmanız mümkündür ancak oldukça zordur. Ayrıca sigarayı kendi başınıza bırakmanıza gerek de yoktur. Yardım almaktan asla çekinmeyin. Bağımlılık kronik bir beyin hastalığıdır. Sigara bağımlılığı da aynı alkol, madde veya kumar bağımlılığı gibi bir hastalıktır. Ayağınızda bir ağrı olduğunda nasıl ortopediste gidiyorsanız, karnınız ağrıdığında nasıl iç hastalıkları uzmanına gidiyorsanız, bağımlılık konusunda da bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız gerekecektir. Kronik hastalıklar tekrarlayan hastalıklardır ve bağımlılık da nüksetme özelliğine sahiptir. Nüksetme konusunda önlem alabilmeniz ve sigaradan sonsuza kadar uzak kalmanız için ilk önce ilaç tedavisine başvurmanız gerekir. Bu sizin kısa vadede tekrardan sigaraya dönüşünüzü önemli ölçüde engelleyecektir. Uzun vadede ise ilaç tedavisi ne yazık ki tek başına yeterli değildir. 12 haftalık sigara bırakma ilaçları kullanılıp bittikten sonra ek bir tedavi daha konulabilir ancak bu tedavi süreci toplamda 6 ayı geçmemektedir.
Biraz önce belirttiğimiz gibi sigarayı bırakanların ilk yıl içinde yaklaşık olarak dörtte üçü tekrar sigaraya dönmektedir çünkü 6 aylık süreçten sonra ilaç tedavisi uygulanmaz. Ancak kişi sigarayı bırakırken ilaç tedavisiyle birlikte psikolojik destek de alıyorsa sigaraya geri dönüş ihtimali azalır. Kişi terapi sürecinde ilk önce istekle baş etmeyi öğrenir. Ardından kendisinde sigara kullanımını tetikleyebilecek faktörlere karşı baş etme yöntemleri geliştirir. Aynı zamanda kişinin şartlanmaları tespit edilir. Duygularını kontrol etmeyi öğrenir. Sigara içmesini kolaylaştıracak bazı köklü inançları değiştirme ihtiyacı olabilir. Kısacası kişi eğer ilaç tedavisiyle beraber psikolojik yardım alırsa kullanıma geri dönüş ihtimali de azalmış olur.
Kendini Test Etme
Sigara içen kişilere özellikle bıraktıkları ilk zamanlarda kendilerine sigarayı hatırlatan durumlardan uzak kalmalarını isteriz. Örneğin; sigara içen arkadaşlarıyla bir süre görüşmemekte fayda olabilir. Görüşülecekse de en azından arkadaşlarından yanında sigara içilmemesini isteyebilir. Belli bir süre sigaradan uzak kalan kişi bir süre sonra her şeyin bittiğini düşünerek sigara ile olan temasını da arttırmaya başlar. Sigara içen kişilerle aynı masada oturmanın ötesinde bir tehlike vardır ki biz buna kendini test etme düşüncesi diyoruz. “Artık ben bağımlı değilim nasılsa, bir kere içeyim bakalım tekrar dönecek miyim” diyen sigara tiryakisi tekrar sigara içmeyi dener. Bir sigara iki olur, iki sigara üç olur. Kendisini test etmek isteyen tiryaki tekrar sigaraya başlamış olur. Kendini test etmek her zaman tehlikelidir. Bunu kezzap içmeye benzetebiliriz. Hiç kezzap içmek için kendinizi test ettiniz mi? Sigara da kezzap gibidir, tek farkı daha yavaş ve sinsi şekilde öldürür. Kendini test eden bağımlının tekrar sigara kullanımına dönüş yapması oldukça olasıdır.
Çay-Sigara, Kahve-Sigara, Alkol-Sigara
Şartlanma konusuna değinirken Rus bilim adamı Pavlov’dan bahsetmezsek olmazdı. Normal şartlarda bir köpek et gördüğünde salgı bezleri çalışır ve bu çok doğal bir durumdur. Bu tepkiye şartsız tepki (refleks) diyoruz. Ancak hayvanlar yalnızca refleksleri doğrultusunda doğal uyaranlara tepki vermezler. Örneğin; Pavlov köpeğe eti verirken bir yandan da zil çalarsa birkaç denemeden sonra köpek, zil sesi ile birlikte almakta olduğu yiyecek arasında bir ilişki kuracaktır. Böylece köpek daha sonra zil sesini duyduğu anda, Pavlov tarafından yemek verilmese dahi istemsiz olarak salya salgılamaya başlayacaktır. “Yemek yeme davranışı” ile hiç alakası olmayan “zil sesi”ne bağlı şekilde salgıların aktif olmasına şartlı tepki denir.
Bu deney bize Pavlov’un köpeğinin zil sesini duyduğunda salgı salgılaması gerektiğini öğrendiğini gösterir. Bunu çay, kahve veya alkol ile sigara arasındaki ilişkiye benzetebiliriz. Özellikle ülkemizde çay-sigara kültürü çok yaygındır. Birçok sigara tiryakisi çay içerken yanında sigara yakmaktadır. Sigarayı bırakan tiryakinin her çay içişinde aklına sigara gelebilir. Sigara içmemek için ömrü boyunca çay içmemesi gerektiğini söylemiyoruz. Ancak tekrardan sigara içmemek için ilk zamanlarda çay, kahve veya kısmen alkolü hayatınızdan çıkarmanız gerekiyor.